Kościół w Skånela

 Widok od strony północnej (2017), fot. zbigur

Kościół w Skånela (Skånela kyrka) ewangelicko-luterańskiego Kościoła Szwecji, należący do parafii Norrsunda (Norrsunda församling) w diecezji Uppsala. Do 1998 r. był kościołem prafialnym erygowanej we wczesnym średniowieczu parafii Skånela (Skånela församling).

Kościół murowany, zbudowany w stylu romańskim w 2. połowie XII w. z wieżą po wschodniej stronie (östtornkyrka). Jest położony w Skånela (Skånela socken, Seminghundra härad, Uppland), Sigtuna kommun (Stockholms län), kilka kilometrów na zachód od Rosersbergu niedaleko jeziora Fysingen. 🌐

Współrzędne geograficzne: 59°34′52″N 17°56′56″Ö

Dojazd: hitta.se, sl.se

Aktualna prognoza pogody: klart.se

Historia kościoła

Obwoluta Sveriges historia 600–1350,

Norstedts 2009

Kościół jest najstarszym kościołem wiejskim (landskyrka) w granicach gminy Sigtuna. Budowę rozpoczęto najwcześniej w latach 60. XII w. w pobliżu jeziora Fysingen, wówczas bezpośrednio połączonego z systemem wodnym Melaru. Obszar ten w czasach prehistorycznych i we wczesnym średniowieczu odgrywał ważną rolę. Według dokumentów pochodzących z końca XIII w. ziemie te miały należeć do panującego.

Prawdopodobne jest, że światynia powstała z inicjatywy któregoś z predstawicieli tzw. prawdziwych Folkungów, stronnictwa możnych pokonanych w połowie XIII w. przez jarla Birgera. Pokonani zostali straceni, a ich dobra, m.in. Skånela, skonfiskowane na rzecz Korony. Skonfiskowane posiadłości były następnie oddawane w ręce osób lojalnych wobec władcy. W 1276 r. Skånela została sprzedana klasztorowi w Sko (Ahnund, Qviström 2012, s. 163).

Początkowo była to prosta jednonawowa budowla kamienna z prezbiterium i wieżą. Budowniczym był prawdopodobnie pochodzący z Niemiec mistrz kamieniarski, zatrudniony wcześniej przy budowie katedry w Lund.

Na przestrzeni wieków kościół w Skånela był kilka razy przebudowywany i rozbudowywany, m.in. w XIV w. dobudowano zakrystię i kaplicę po północnej stronie. W połowie XV w. podwyższono wieżę kościoła o 2 m. W tym samym stuleciu przedłużono także nawę główną (w kierunku zachodnim) i złączono w jedno sklepienia nawy i kaplicy.

Kościół odbudowano po pożarze w 1642 r., pogrubiając m.in. jego mury. W połowie XVIII w. po stronie północnej dobudowano kaplicę grobową (Jenningska kapellet), połączoną ze średniowieczną kaplicą. Świątynię odbudowano po kolejnym pożarze w 1806 r. W 1915 r. wykonano prace remontowe.

W 1957 r. przeprowadzono wielką renowację. Odsłonięto fragmenty murów z XII w. oraz malowidła ścienne, z których najstarsze datowane są na XIV w. Świątyni nadano wówczas obecny kształt i zrekonstruowano jej średniowieczny charakter. Odrestaurowany kościół ponownie konsekrowano 26 maja 1957 r. w obecności króla Gustawa VI Adolfa.

Architektura i wnętrze

Wnętrze kościoła, fot. Ulf Klingström (Wikimedia Commons)

Świątynia należy do dość nielicznej w Szwecji grupy tzw. östtornkyrkor, tj. wieża kościoła znajduje się po wschodniej stronie budowli, za prezbiterium (w większości orientowanych kościołów, tzn. zwróconych prezbiterium ku wschodowi, wieża znajduje się po zachodniej stronie). Budowle cechuje także staranność wykonania detali architektonicznych, m.in. ozdobny gzyms cokołu absydy. W absydzie zachowane jest także jedno romańskie okno.

Kościół w Skånela składa się z prostokątnej nawy głównej i zwężonego prezbiterium zakończonego półokrągłą absydą. Po północnej stronie nawy głównej znajdują się pokryte jednym dachem zakrystia i kaplica (XIV w.), z dobudowaną do niej w XVIII w. kaplicą grobową rodu Jenning ­– ówczesnych właścicieli pobliskiego zamku Skånelaholm. Vapenhus (kruchta), dobudowana w XV w., znajduje się po południowej stronie kościoła. Głównym materiałem budowlanym jest starannie obrobiony kamień. Detale wykonane są z czerwonego piaskowca. Dach pokryty jest gontem, za wyjątkiem pokrytej blachą osiemnastowiecznej kaplicy grobowej.

Wnętrze jest dość ubogo wyposażone. Jednym z najcenniejszych zabytków wewnątrz kościoła jest wyrzeźbiona w drewnie lipowym figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wykonana ok. 1505 r. Figura jest dobrze zachowana i umieszczona w niszy w ścianie kaplicy północnej.

Wnętrze kościoła zostało pomalowane w 1. połowie XV w., przed połączeniem sklepienia w jedno. Ok. 1475 r. kościół pomalowano na nowo. Piętnastowieczna polichromia została zniszczone przez kolejne pożary. Zachowały się jedynie niewielkie fragmenty. W kaplicy północnej można zobaczyć fragmenty zachowanej polichromii z XIV w. Zachowała się także płyta nagrobna Cecili Haraldsdotter (Gren) z XV w.

W wieży kościoła znajdują się dwa różnych rozmiarów dzwony, oba odlane w 1876 r.

Wnętrze kościoła na stronie queenmedia.se

Otoczenie

Widok od strony parkingu (2017), fot. zbigur

Kościół i cmentarz przykościelny jest położony na niewielkim wzniesieniu, otoczonym niskim kamiennym murem.

U 295

Wokół kościoła znajdują się odrestaurowane kamienie runiczne, a w jego ścianach widoczne są fragmenty innych. Łącznie jest tutaj 15 znanych inskrypcji runicznych.

U 297 (2017), fot. zbigur

Kamień runiczny U 297 był wcześniej wmurowany w przyporę zachodniej ściany szczytowej kościoła. Zachowana inskrypcja pochodzi z XI w. i głosi w tłumaczeniu:

„Jobjörn wzniósł kamienie [na pamiątkę] swojego ojca Sigbjörna”

Około 1 kilometra na południowy zachód od kościoła, w kierunku jeziora Fysingen, znajduję się zamek Skånelaholms slott.

Na podstawie:

Ahnund Johan, Qviström Linda, Det medeltida Uppland. En arkeologisk guidebok (Lund: Historiska Media 2012), s. 163-165.

Skånela kyrka na stronie Svenska kyrkan i Märsta

Skånela kyrka na stronie Destination Sigtuna

Skånela kyrka na stronie Bebyggelseregistret (Riksantikvarieämbetet)

Skånela kyrka w Wikipedii